مقدمه
یکی از هدفهای اصلی پژوهش،حل مشکلات تولیدکنندگان کشاورزی است. که در فرآیند کاشت، داشت، برداشت و فرآوری تولیدات کشاورزی از طریق طراحی، برنامه‌ریزی و اجرای طرحهای تحقیقاتی برای پاسخگویی نیازمندیهای علمی آنان امکان پذیر می گردد.
این مقاله در راستای بهینه کردن مصرف کودهای شیمیایی برای دستیابی به کشاورزی پایدار، تولید مستمر با داشتن حداکثر عملکرد کمی و کیفی، حفظ محیط زیست و کاهش هزینه های تولیدو… و پاسداری از منابع خاک و آب کشور تهیه شده است و روی سخن با متخصصان،کارشناسان و تولیدکنندگان کشاورزی است که در عرصه های تولید حضور دایم دارند. امید است که با اجرای پیشنهادها و توصیه های فنی در سطح مزرعه شاهد برخوردهای جدی تری با مسایل تغذیه‌ای و آبیاری در کشاورزی باشیم.
خاکهای مناسب کشت گندم:
گندم گیاهی است که کشت آن در هر خاکی امکان پذیراست منوط به آنکه برای هر خاک مدیریت مناسب و خاص خود از نظر نحوه کاشت، آبیاری و مصرف کود به کار گرفته شود.کشت این گیاه در خاکهایی که دارای محدودیتهای شوری یا باتلاقی باشد سبب تنک شدن مزرعه، عدم رشد کافی بوته ها و در نهایت کاهش عملکرد خواهد شد.
گندم بیشترین عملکرد را در خاکهایی با بافت لومی عمیق کافی و مواد آلی نسبتاً بالا(یک تا دو درصد) دارد. در خاکهای خیلی رسی مشکل سله بندی سطح خاک وجود داشته و جوانه زدن دیرتر صورت می گیرد. از طرفی چون این خاکها در زمستان و بهار رطوبت را به مقدار زیاد و در مدت طولانی در خود نگهداری می کنند. احتمال از بین رفتن بذر یا گیاه جوان  وجود دارد.
به همین دلیل کاربرد لایه شکن(SUbsoiler) در خاکهای سنگین برای محصولات زراعی منجمله گندم الزامی بوده و از طریق کاهش وزن مخصوص ظاهری خاکهای زراعی، نفوذپذیری ریشه و آب در خاک افزایش یافته و مآلاً به افزایش تولید در واحد سطح منجر خواهد گردید.

در خاک لومی بعد از فشرده کردن توده خاک و باز کردن دست،اگرچه توده ی خاک تا حدودی شکل می گیرد،اما به تدریج بر روی آن ترک افتاده و قسمتهای آن از هم جدا می شود.

در خاک های رسی، رد انگشتان دست بر روی توده ی خاک باقی می ماند و ساختن گلوله ی گلی از این نوع خاک بسیار آسان است.

مثلث بافت خاک:

مثلثی است متساوی الاضلاع که هر ضلع آن مربوط به ۳ عنصر اصلی هر خاک یعنی ماسه، سیلت و رس است.

برای اینکه بدانیم نمونه خاک در چه محدوده بافتی قرار می گیرد، اگر مقادیر ۳ گروه اصلی اجزاء تشکیل دهنده خاک را شامل شن (درشت و ریز) – سیلت و رس می باشد با تجزیه مکانیکی اندازه گیری نماییم می توانیم به نوع بافت خاک پی ببریم.

بافت در خاک تا حدودی نمایشگر محیط های تشکیل آن، رژیم آبی خاک ، ظرفیت نگهداری آب در خاک، نفوذ پذیری و تخلخل (مقدار خلل و فرج خاک که به وسیله اب یا هوا اشغال می شود) و نقطه پژمردگی گیاه است.

تقسیم بندی بافت خاک

در روش مدرن، مثلث بافت خاک از دوازده کلاس تشکیل یافته است که اجزاء متشکله آن به قرار زیر می باشد :

۱- شنی (sand) : حداقل مقدار شن ۸۵ درصد و مجموع و ۵/۱ برابر ذرات رس کمتر از ۱۵ درصد می باشد.

۲- شنی – لومی (loamy – sand) : شن بین ۷۰ تا ۹۰ درصد و مجموع سیلت و ۵/۱ برابر ذرات رس بیش از ۱۵ درصد و مقدار رس از ۳۰ درصد کمتر می باشد.

۳ – لومی – شنی (sandy – loam) : رس کمتر از ۲۰ درصد یا مجموع درصد سیلت و دو برابر مقدار رس از ۳۰ درصد بیشتر می باشد. خاک هایی که مقدار شن آنها بین ۲۴ تا ۵۲ درصد باشد و مقدار رس شان کمتر از ۷ درصد و سیلت شان نیز کمتر از ۵۰ درصد است خاک لومی و شنی نامیده می شوند.

۴ – (loam) لوم : مقدار رس بین ۷ تا ۲۷ درصد و سیلت ۲۸ تا ۵۰ درصد و شن کمتر از ۵۲ درصد است.

۵ – لومی – سیلتی (silt – loam) : مقدار سیلت بیش از ۵۰ درصد و رس بین ۱۲ تا ۲۷ درصد بوده و یا مقدار سیلت بین ۵۰ تا ۸۰ درصد نوسان داشته و مقدار رس نیز کمتر از ۱۲ درصد است.

۶ – سیلت (silt) مقدار سیلت کمتر از ۸۰ درصد و مقدار رس کمتر از ۱۲ درصد است.

۷ – لوم رسی – شنی (sandy – clay – loam) : اینکه ۲۰ تا ۳۵ درصد رس داشته و مقدار سیلت آن ۲۸ درصد کمتر و شن آن نیز بیش از ۴۵ درصد می باشد.

۸- لومی ورسی (clam –loam) مقدار رس تا ۲۷ تا ۴۰ درصد و مقدار لوم کمتر از ۲۰ درصد تا ۴۵ درصد در نوسان است.

۹- لوم رسی – سیلتی (silty – clam – loam) مقدار رس ۲۷ تا ۴۰ درصد و مقدار شن نیز از ۲۰ درصد کمتر است.

۱۰- رسی و شنی (sandy – clay) مقدار رس و شن آن از ۳۵ تا ۴۵ درصد بیشتر است.

۱۱ – رسی و سیلتی (silty – clay) مقدار هر یک از رس و سیلت آن به ترتیب بیش از ۴۰ درصد است

۱۲- رسی (clay) مقدار رس بیش از ۴۰ درصد و مقدار شن و سیلت آن به ترتیب از ۴۵ تا ۴۰ درصد کمتر است.

برای تعیین بافت خاک (تجزیه گرانولومتری) متدهای متعددی پیشنهاد گردیده است . اصول متدهای فوق بر مبنای قانون استوکس پایه گذاری شده است. طبق نظریه استوکس سرعت سقوط ذرات متناسب با قطر آنها می باشد، یعنی در تجزیه گرانولومتری، سرعت سقوط ذرت را طبق معادله زیر تعیین می نمایند:

V = k R۲

سرعت سقوط ذرات بر حسب سانتی متر در ثانیه R شعاع ذرات بر حسب سانتی متر D۱ وزن مخصوص ذرات بر حسب گرم بر سانتی متر مکعب D۲ وزن مخصوص محلول بر حسب گرم بر سانتی متر مکعب g شتاب ثقل زمین بر حسب سانتی متر برثانیه η ضریب چسبندگی محلول بر حسب دین بر سانتی متر

  تعیین بافت خاک در صحرا

بافت خاک را در صحرا بدین ترتیب معین می کنند که مقداری از خاک را مرطوب کرده بین انگشتان شصت و سبابه فشار می دهند. از احساسی که به حس لامسه دست می دهد و از طرز تشکیل نوار خاک مرطوب بین انشگتان می توان به بافت خاک پی برد. ذرات شن زبر و خشن بوده و در زیر انگشتان حس می شوند. ذرات سیلت در حالت خشکی آردی و شبیه پودر می باشند. رس در حالت خشکی سفت و سخت و در حالت مرطوب چسبنده و شکل پذیر است.

  رفتار خاک های سبک :

خاک های سبک خاک هایی هستند که بیش از ۸۰% وزن خاک را شن تشکیل داده و مقدار رس کمتر از ۱۲ درصد و یا مجموع رس و سیلت آن ها کمتر از ۲۰ درصد است. رطوبت قابل استفاده در هر متر از عمق خاک کمتر از ۱۲۵ میلی متر است. زهکشی آنها آزادانه و به طور طبیعی صورت گرفته و با پیدایش یک دوره خشکی رطوبت خود را به سرعت از دست می دهد. در معرض فرسایش بادی قرار دارد و بارخیزی آنها ناچیز است. ساختمان خاک در این اراضی بسیار سست و شکننده بوده و با فشاری متلاشی شده و به ذرات اولیه تبدیل می شود. اگر در حالتی که خاک مرطوب است عملیات شخم و غیره انجام شود، سطح خاک متراکم شده ولی درز و ترکی در آن پدیدار نمی شود در نتیجه نفوذ آب در خاک مرطوب است گرفته و جوانه زدن بذر و انتقال هوای خاک از هوا به درون خاک و یا بالعکس دچار وقفه ی شود. این عوامل به حاصلخیزی ناچیز خاک دامن می زند. وجود سنگ ریزه و فراوانی آن نیز از بارخیزی خاک کاسته و استهلاک ادوات کشاورزی نیز در مدت کوتاهی به وقوع می پیوندد. رطوبت قابل استفاده گیاه در این خاک ها ناچیز بوده و آبیاری بایستی به تناوب بیشتری صورت گیرد. آبشویی (leaching) املاح و کودهای شیمیایی نیز قابل توجه است و تلفات و ضایعات کودی بیشتر از سایر خاکها است.

  رفتار خاک های سنگین :

خاک های سنگین یا رسی محتوی بیش از ۲۸ درصد رس بوده و چسبندگی آنها زیاد است.

ساختمان خاک در صورتی که مواد آلی خاک ناچیز باشد از پایداری مطلوبی برخوردار بوده و سطح خاک در اثر تناوب خشکی و رطوبت، ایجاد درز و ترک می کند که به انتقال آب و هوا به درون خاک کمک می کند. رطوبت قابل استفاده گیاه در این خاکها از کلیه خاک های دیگر بیشتر بوده و زهکشی آن نیز دشوارتر است چون در رطوبت های کمتری از اشباع نفوذ پذیری خاک بسیار ناچیز است لذا این خاک ها به مدت طولانی مرطوب باقیمانده و بروز خشکی هوا در عملکرد گیاه چندان مؤثر نمی باشد. نکته دیگر اینکه رطوبت خاک های رسی در حد خمیرایی کاهش یابد. بنابراین انتخاب زمان شخم اهمیت به سزایی در بهبود یا تخریب ساختمان خاک دارد. بارخیزی در این خاک ها نیز به علت ظرفیت تبادل کاتیونی قابل توجه آن، در حد مطلوبی بوده و تناوب آبیاری در این خاک ها کمتر از سایر گروه های بافتی است.

  ساختمان خاک :

شکل و نوع قرارگیری ذرات و اجزاء متشکله خاک که منجر به تشکیل توده های خاکی به هم پیوسته ریز و درشت (خاکدانه ها) می گردد، به نام ساختمان خاک بیان می گردد.

ساختمان خاک به اتصال ذرات اصلی خاک و تشکیل ذرات ثانوی اشاره دارد. اگر ذرات ریز رس و سیلت به هم متصل شوند، خاکدانه یا ساختمان ثانوی را تشکیل دهند، چنین خاکی دارای ساختمان مناسبی خواهد بود. ساختمان خرده (crumb) باعث نفوذ آب، کاهش وزن مخصوص ظاهری و نفوذ هر چه بهتر ریشه ها می گردد. بافت و ساختمان خاک تعیین کننده تعداد و اندازه منافذ موجود در بین و درون ذرات خاک ، چه ذرات اولیه و چند ثانویه است .

اندازه خلل و فرج و شکل آنها و ممتد و غیر ممتد بودنشان بر انتشار اندام های عفونت زا و متحرک میکروارگانیسم های درون خاک اثر می گذارند. اتصال ذرات ریز خاک و تشکیل ذراتی بزرگتر توسط کلسیم، منیزیوم و هوموس افزایش می یابد. سدیم هم پاشیدگی و تخریب ساختمان خاک را تشدید می کند.

به طور کلی هر خاکی بر اساس ترکیب فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خود قادر است، ذرات جامد معدنی خود را در جوار هوا و آب به شکل واحدهای خاکی مخصوص در کنار هم مجتمع نموده و درون واحدهای خاکی مجتمع نیز، اتصال و ارتباط مجددی برقرار نماید. نتیجه این فرآیند مرحله ای ، تشکیل واحدهای ریز ساختمانی یعنی خاکدانه ها و واحدهای درشت ساختمانی یعنی کلوخچه ها و کلوخه هاست.

ساختمان خاک اثرات بافت را در رابطه با آب و هوای خاک اصلاح می کند. اندازه بزرگ و ماکروسکوپی خاکدانه ها باعث پیدایش و فضای خالی در بین آنها می گردد که به مراتب بزرگتر از خلل و فرجی است که در فواصل ذرات شن، سیلت و رس در درون خاکدانه ها بوجود آید و در حقیقت همین تأثیر ساختمان خاک بر روی خلل و فرج خاک است که آن را در زمره یکی از خصوصیات مهم قرار می دهد.

خاکدانه ها بر اساس شکل ظاهری به ۴ گروه کردی (spheroidail) ، ورقه ای (plate like) مکعبی (Block like) و منشوری (prismlike) تقسیم می شوند که با تقسیمات فرعی این چهار شکل، اشکال هفت گانه خاک را تشکیل می دهند.

کروی ساده ترین شکل یک خاکدانه است. خاک هایی که بیشتر خاکدانه های آن کروی است دارای ساختمان دانه ای می باشند. ساختمان مکعبی از خاکدانه هایی تشکیل شده که شبیه مکعب و یا منشورهای کوتاه مستطیل شکل است. اگر گوشه خاکدانه ها گرد و صاف باشد به آن مکعبی بدون گوشه و اگر گوشه تیز باشد به آن مکعبی گوشه دار می گوئیم. خاکدانه هایی که در ازای آنها بیشتر از پهنای آنها باشد منشور بوده و در این حالت ساختمان خاک را منشوری می نامند. منشورها دارای لبه ها و سطح هایی زاویه دار هستند. هنگامی که سطح های کناری و بالایی بدون زاویه باشند. خاکدانه ها تشکیل ستون می دهند که به این ساختمانها ستونی گفته می شود. در برخی از خاک ها به ویژه در افق های فشرده شده، خاکدانه ها، نازک، مسطح و بشقاب مانند هستند و بنابراین در این حالت خاک بشقابی یا صفه ای نام دارد. برخی از خاک ها ساختمان مشخصی نداشته که آنها را بی ساختمان می نامند. خاک های بی ساختمان به دو گروه توده ای و تک دانه ای تقسیم می شود. وضعیت بی ساختمان توده ای نشان می دهد که همگی ذره ها به یکدیگر چسبیده اما هیچگونه خاکدانه ای در آنها دیده نمی شود.

آبیاری گندم:

در مناطقی که مقدار بارندگی با پراکنش مناسب در طول رشد گیاه گندم کمتر از۳۵۰ میلی متر باشد لازم است مزرعه گندم آبیاری شود. برای این کار لازم است هنگام تهیه زمین و بستر بذر شیب لازم به زمین داده شود تا از یک طرف آب به مقدار ثابت در تمام سطح مزرعه پخش شده و از طرف دیگر از فرسایش آبی خاک جلوگیری شود. مقدار آب مورد نیاز به درجه حرارت محیط، روش کاشت، مقدار بارندگی،‌بافت خاک و رقم مورد کاشت، عملکرد مورد انتظار و وضعیت خاک از نظر عناصر غذایی بستگی دارد. در مناطقی که از کودهای شیمیایی به منظور افزایش عملکرد استفاده می‌شود نیاز به آب بیشتر از حالتی است که از کود شیمیایی استفاده نمی‌شود.
به طور کلی تامین رطوبت کافی برای گندم در تمام مراحل رشد جهت استفاده از حداکثر پتانسیل خاک وگیاه و تولید حداکثر محصول ضرورت دارد. بطور متوسط در سالهای مناسب از نظر درجه حرارت و بارندگی، گندم بین ۵۰۰۰ تا ۵۸۰۰ متر مکعب در هکتار آب نیاز دارد. در مناطق گرم و خشک احتیاج گندم به آب بیشتر از سایر مناطق بوده و حدود ۸۰۰۰ متر مکعب می‌باشد. در جدول شماره یک نیاز آبی گندم در مناطقی از کشور گنجانده شده است. (فرشی ۱۳۷۵).

نیاز غذایی گندم:
بذر گندم پس از آنکه در خاک مناسب کاشته شد و جوانه تولید نمود برای آنکه زندگی گیاهان خود را با رشد و نمو کامل ادامه داده و محصول خوب و کافی بدهد لازم است شرایط تغذیه‌ای آن کاملاً مناسب باشد. هرگاه عناصر و مواد غذایی موجود در خاک تکافوی احتیاجات آن را ننماید، گیاه رشد خود را به خوبی انجام نداده  و علایم کمبود هر یک از مواد در اندامهای مختلف آن ظاهر شده با بزرگ شدن و رشد بیشتر گیاه، کمبود نمایان‌تر شده و گیاه به تدریج ضعیف می‌شود و در نتیجه نه تنها محصول کافی تولید نمی‌کند همانطور که کمبود یک عنصر غذایی در خاک سبب عدم رشد نبات می‌شود. و علایمی در گیاه بوجود می‌آورد فزونی همان ماده موجب ظهور علایمی در گیاه خواهد شد که در نهایت منجر به مسومیت کاهش عملکرد می‌شود. بطور کلی هدف افزایش تولید است که از نظر کمیت و کیفیت مناسب نیز باشد و زمانی می‌توان محصول خوب و کافی تولید نمود که شرایط زیست و تغذیه گیاه متعادل و مناسب باشد. مسلم است گیاهی که دچار کمبود ماده غذایی باشد محصول خوب و کافی تولید نخواهد کرد.

کودهای آلی: 
ارزش کودهای آلی به خاطر خاصیت مهم آنها یعنی نقش تغذیه‌ای و شیمیایی، بهبود خواص فیزیکی و افزایش فعالیتهای بیولوژیکی در خاک است. وقتی کود آلی به خاک اضافه می‌شود بخشی از ماده غذایی موجود در آن به خصوص ازت، پتاسیم و فسفر می‌تواند بلافاصله در اختیار گیاه قرار گیرد و بخشی از آن در طول مدت زمان طولانی به تدریج آزاد و آماده جذب می‌شود. غیر از سه عنصر پر مصرف اصلی، مقادیر قابل توجهی از عناصر دیگر از جمله گوگرد، کلسیم، منیزیم و عنصر کم مصرف نظیر آهن، روی، مس و منگنز در اختیار گیاه گذاشته می‌شود. مواد آلی با بهبود خواص فیزیکی خاک از طریق ایجاد ساختمان خاک سبب می‌شود تا ریشه گیاه به راحتی در خاک نفوذ کرده و از آب و هوا و عناصر غذایی موجود در خاک به حد مطلوبی استفاده نماید. همچنین مواد آلی باعث افزایش ظرفیت نگهداری رطوبت خاک می‌شوند. از نقطه نظر بیولوژیکی، این مواد به منزله غذای تازه برای موجودات ذره‌بینی خاک خواهند بود و باعث فعالیت بیشتر و تکثیر فوق العاده آنها می‌شوند که این‌گونه فعالیتهای بیولوژیکی در خاک نتایج جالبی را از نظر تغذیه گیاه به دنبال دارد. با توجه به فواید بسیار کودهای آلی (کودهای حیوانی،‌کمپوست حاصل از زباله شهری) مصرف حدود ۲۰ تن در هکتار کود آلی در هر دو سال یک بار توصیه می‌شود.

ازت:
ازت موجب شادابی و نمو سریع گیاه و ازدیاد ساقه و برگها و افزایش مقدار محصول و درصد پروتئین می‌شود. مقدار ازت مصرفی بستگی به مقدار آب،‌رقم مورد کاشت، بافت خاک و عملکرد مورد انتظار دارد.
برای افزایش راندمان ازت مصرفی بهتر است آن را در سه  نوبت مصرف کرد زیرا نیاز گندم در مرحله پنجه زدن، ساقه رفتن، تشکیل گل آذین (سنبله) به ازت بیشتر از سایر مراحل رشد می باشد.
در شرایط کمبود ازت در خاک ابتدا رنگ برگهای گندم سبز و مایل به زرد و در شرایط کمبود شدید کاملاً زرد می‌شود. رنگ ساقه سبز روشن و رشد طولی ساقه کم می‌شود و دانه‌ها کوچک و چروکیده باقی می‌مانند. جدول شماره دو توصیه کودی ازت برای گندم را نشان می‌دهد.
مصرف زیادی ازت نیز برای گندم مضراتی داشته و حساسیت گیاه را در برابر آقات و بیماریها تشدید می‌نماید. از طرف دیگر زیادی ازت، نسبت کربن به ازت خاک را برهم زده و مواد آلی ناچیز خاکهای زراعتی مخصوصاً در اقالیم گرم را از بین می‌برد.
مشکلی که می‌بایستی در آینده‌نگری و در رابطه با کشاورزی پایدار با اعمال سیاستهای صحیح بایستی حل شود. در شکل شماره یک رابطه بین مقدار و زمان کاربرد کودهای ازته با شیوع زنگ گندم را نشان داده شده است.
جدول ۲- توصیه کودی ازت برای گندم آبی

نوع خاک عملکرد دانه
(تن در هکتار) کود اوره مورد نیاز
(کیلوگرم در هکتار)*
سبک ۷-۶ ۴۵۰-۳۰۰
متوسط ۸-۶ ۴۰۰-۳۰۰
سنگین ۸-۶ ۴۰۰-۳۰۰
*توصیه کودی برای حالتی که کشت سال قبل غلات، ذرت، چغندرقند و یا سبزیجاتی که کمتر از ۲۰۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره دریافت کرده و باقیمانده آنها از مزرعه انتقال داده شده است. ولی اگر کشت قبل سویا، یونجه، شبدر، لوبیا بیش از ۴۵۰ کیلوگرم در هکتار کود اوره دریافت کرده باشد مصرف اوره باید ۱۰۰ کیلوگرم کاهش یابد.
در صورتی که بارندگی بیش از حد طبیعی نظیر آنچه که در بهار سال جاری در استانهای شیراز و اصفهان نازل شد، باشد و یا آب آبیاری بیش از اندازه مصرف شده باشد می‌بایستی در مصرف کودهای ازته به صورت سرک در بهار مخصوصاً در مرحله ساقه رفتن اقدام نمود.
فسفر (P):
فسفر سبب ازدیاد رشد و تولید ریشه‌های قوی و استحکام گیاه در دوره زندگی گیاه و افزایش کیفیت دانه‌ها می‌شود. وجود مقدار کافی فسفر در گیاه مقاومت آن را در برابر خشکی افزایش داده و سرانجام گیاه زودرس می‌شود. در اثر کمبود فسفر رنگ اندامهای هوایی گیاه سبز تیره گردیده و رشد آن کند خواهد شد برگها از قسمت نوک بتدریج می‌میرند و این وضع به طرف قاعده برگ پیشروی می‌نماید.در حالت کمبود شدید  برگها و ساقه‌ها بخصوص گلبرگها ارغوانی و سرانجام بنفش رنگ گردیده
و سنبله‌ها کوچکتر از اندازه طبیعی می‌شوند.
توصیه کودی فسفر برای گندم آبی*

سطح فسفر قابل جذب
(میلی‌گرم بر کیلوگرم) کود فسفاتی مورد نیاز (سوپر فسفات تریپل)
کیلوگرم در هکتار *
۱- ۵  ۲۵۰
۱۰- ۵  ۱۵۰
۱۵-۱۰ ۱۰۰
۱۵ < کود فسفاتی نیاز نیست
* توجه شود که در اثر زیادی مصرف کودهای فسفاته، فیتات (Phytates) در دانه‌گندم بیشتر شده و در بدن از جذب آهن جلوگیری می‌کند.
پتاسیم (K)
پتاسیم مقاومت گیاه در برابر بیماریها و آفات را افزایش داده و موجب زیاد شدن مواد قندی و نشاسته‌ای، همچنین افزایش وزن هزار دانه و سرانجام بهبود کیفیت دانه‌ها می‌شود. در اثر کمبود این ماده ساقه و میان گره کوتاه و گیاه لاغر و ضعیف می‌شود. برگها به رنگ سبز تیره مایل به آبی که ممکن است کمی در حاشیه و نوک زرد شده باشند. زردی بعداً به قهوه‌ای،‌ سوختگی و مردن نوک و حاشیه‌ برگها منتهی می‌شود.
سوختگی تمام سطح برگها را نیز ممکن است بگیرد. تعداد ساقه ممکن است زیاد باشد ولی تعداد خوشه در آنها خیلی محدود است و دانه‌ها چروکیده و کوچک هستند. در اثر کمبود پتاسیم مقاومت گیاه در برابر آفات و بیماریها، باد، خشکسالی و رس کاهش می‌یابد. در جدول شماره چهار توصیه کودی پتاسیم برای گندم آمده است.
جدول شماره ۴- توصیه کودی پتاسیم برای گندم آبی سطح پتاسیم قابل جذب در خاک (میلی گرم در کیلوگرم) سولفات پتاسیم مورد نیاز (کیلوگرم در هکتار)
۱۰۰ < ۳۰۰
۲۰۰-۱۰۰ ۲۰۰
۳۰۰-۲۰۰ ۱۵۰
۳۰۰ < به کود پتاسیم نیازی نیست

ضرورت مصرف کودهای محتوی ریز مغذی‌ها
با مصرف کودهای محتوی عناصر کم مصرف به سهولت می‌توان علاوه بر نیل به افزایش تولید و افزایش درصد پروتئین،‌ غلظت مواد ریزمغذی نظیرروی، آهن،‌ منگنز و مس را در دانه گندم افزایش داد.
از طریق افزایش غلظت ریز مغذی‌ها به راحتی می‌توان سلامتی جامعه اسلامی مان را در گندم که مصرف همگانی دارد تضمین و از درصد افراد مبتلا به بیماری کم خونی
Anemia) (Persian  به مقدار قابل توجهی کاست.
اثرات کود سولفات روی، کمپوست حاصل از زباله شهری در افزایش عملکرد گندم آبی و غنی‌سازی دانه گندم با روی نشان داده شده است.

اثرات کود سولفات روی و کمپوست در افزایش عملکرد گندم آبی و غنی سازی دانه گندم (مجیدی۱۳۷۵)
تیمار کودی متوسط غلظت
*روی در خاک (قبل از کاشت گندم) متوسط غلظت
*روی در (بعد از کشات گندم) عملکرد گندم
گندم(کیلوگرم در هکتار) متوسط غلظت*
روی در دانه
گندم تولید شده
شاهد ۲۹/. ۱۳/. ۴۰۴۶ ۰۴/۱۲
سولفات روی
ساخت داخل ۲۹/. ۹۷/۳ ۴۷۶۸ ۹۸/۳۰
کمپوست تولیدی
از زباله اصفهان ۲۹/. ۸۲/۲ ۴۷۹۸ ۵۸/۳۲

* میلی گرم در کیلو گرم
** توجه مهم: با مصرف ۴۰ کیلو گرم سولفات روی یا ۲۰ تن کمپوست در هکتار به سهولت می‌توان نیاز روی (Zn) انسانی (۱۵ میلی‌گرم در روز) با فرض مصرف نیم کیلوگرم نان توسط هر انسان بالغ در هر روز تامین نمود.
*** کمپوست را قبل از کاشت ولی سولفات روی را به دلیل محلول بودن آن در آب حتی می‌توان به صورت سرک نیز مصرف نمود.
در جدول شماره شش اثرات مثبت کلات آهن (محتوی دو درصد آهن) در افزایش تولید، پروتئین و غلظت آهن در دانه گندم نشان داده شده است.

اثر مصرف کلات آهن در میزان عملکرد پروتئین و غلظت آهن در دانه گندم (انصاری‌پور ۱۳۷۵)
تیمار عملکرد گندم
(کیلوگرم در هکتار) درصد پروتئین
در دانه گندم غلظت آهن
(میلی گرم در کیلوگرم)
شاهد ۸۸۰۰ ۴/۱۱ ۳۹
۴۰لیتر در هکتار ۹۰۰۰ ۵/۱۱ ۳۲
۸۰ لیتر در هکتار ۹۲۰۰ ۲۶/۱۴ ۶۰
۱۲۰ لیتر در هکتار ۹۸۰۰ ۷/۱۲ ۶۱

نتیجه و بحث:
۱- از آنجا که مرغوبیت بذر از نظر بالا بودن قوه نامیه، ذخایر کافی مواد غذایی، مقاومت نسبت به بیماریها از جمله زنگ گندم، سازگاری با شرایط منطقه و داشتن خاصیت کود‌پذیری بالا از  عوامل مهم جهت عملکرد بالا و بهره‌وری بهینه از نهادها می باشد، لذا انتخاب بذر مناسب بایستی با نظر کارشناسان مربوط در هر منطقه صورت گیرد.
۲- قبل از کشت از سطح مزرعه نمونه خاک مرکب تهیه و به آزمایشگاه تجزیه خاک ارسال تا پس از اندازه‌گیری میزان کربن آلی، ازت نیتراتی (NO۳- N) ، فسفر و پتاسیم قابل جذب، نسبت به مصرف کود تصمیم‌گیری شود.
۳- به دلیل کاهش شدید درصد مواد آلی خاکهای زیر کشت و مصرف بی‌رویه کودهای فسفاته، خاکهای زراعتی سفت و نفوذ‌پذیری آنها نیز کاهش یافته است. بنابراین ضمن تاکید بر مصرف مواد آلی حتی کمپوست حاصله از زباله شهری و زدن لایه شکن (Subsoiler) به افزایش عملکردی قابل توجه نایل خواهیم آمد.
۴- مصرف کودهای آلی با توجه به فواید بسیار آن توصیه می‌شود و در صورتی که از کود حیوانی استفاده می‌شود بایستی کاملاً پوسیده باشد تا بذور علفهای هرز موجود در آن از بین رفته و میزان عناصر غذایی قابل جذب کود زیاد باشد.
۵- در صورتی که ازت نیتراتی خاک (NO۳-N) ۱۵ میلی گرم در کیلوگرم یا بیشتر باشد نیازی به مصرف کود ازته پایه نیست و مصرف ازت به صورت سرک در دو نوبت یعنی زمانهای پنجه زدن و اوایل ساقه رفتن توصیه می‌گردد.
۶- کودهای فسفاته و پتاسه بایستی قبل از کشت مصرف و کاملاً با خاک تا عمق شخم مخلوط گردد. در صورتی که بافت خاک نسبتاً سبک باشد می‌توان کود پتاسه را (حتی به صورت کلرور پتاسسیم منتها در خاکهای غیر شور) بعد از کشت نیز به صورت سرک مصرف نمود.
۷- نظر به تشکیل فیتات (Phytates) در دانه

شناسایی اصول تهیه خاک مناسب جهت کاشت درختان براساس اقلیم منطقه
خاک،محیط استقرار گیاهان است.تشکیل خاک از تجزیه سنگهای مادر تحت تاثیر عوامل مختلف حاصل میشود.خاکها از نظر فیزیکی و شیمیایی در رشد گیاهان موثرند.به هرحال خاک مواغذایی لازم را برای پرورش گیاه دراختیار ریشه قرار می دهد.
خاک از ذراتی تشکیل شده است که از نظر اندازه شامل شن،لای(سلیت) و رس می باشد. ذرات جامد خاک اگر قطری بین 2-5% میلی متر داشته باشند، شن نامیده می شوند. اگر قطر ذرات بین 5%-2% میلیمتر باشد آنرا لای(سلیت) نامند و اگر قطر ذرات از 002/0 میلیمتر کمتر باشد آنرا رس می گویند.

جدول زیر تقسیم بندی ذرات اصلی خاک را براساس قطر ذرات نشان می دهد.

جدول 2-2- قطر ذرات خاک



بافت خاک:عبارت است از نسبت درصد ذرات تشکیل دهنده خاک.برای مثال خاکی که دارای 40% شن و 40% سیلت(لای) و 20% رس باشد،خاک،لیمونی(لوی) نام دارد.

ساختمان خاک: عبارت است از ترتیب و نحوه قرار گرفتن ذرات تشکیل دهنده خاک

هوای خاک:
برای رشد گیاهان وجود هوا در خاک ضروریست. حداقل هوای خاک 10 تا 25 درصد حجم کل خاک است. خاک مناسب برای رشد باید بتواند گیاه را سر پا نگه دارد و موادغذایی و هوای مورد نیاز گیاه را تامین و آب را تا اندازه ای در خود ذخیر نماید. گیاهان گوناگونی که در باغبانی مورد پرورش قرار میگیرند،هرکدام برای رشد و نمو و ادامه زندگی نیازمند به خاک و شرایط ویژه ای می باشند،به خصوص که غالبا این گیاهان را از نقاط مختلف جمع آوری نموده و تحت شرایطی متفاوت با محیط اولیه پرورش می دهند. از این رو لازم است که شرایط محیطی و به ویژه خاکهای مناسبی برای انواع آنها فراهم گردد. به طور مثال اگر گیاه طالب خاکهای اسیدی را در زمینی که ترشی آن کم است بکارند،گیاه بیمار شده و دیر یا زور از بین می رود و یا اگر گیاهی را که طالب خاکهای قلیلیی است در خاکهای اسیدی بکارند،نمی تواند مقدار آهک مورد نیاز خود را به دست آورد بنابراین رشد آن محدودتر و کمتر می گردد. این قبیل گیاهان را آهک دوست می نامند مانند زیتون. درعوض گیاهانی مانند بلوط،چای و رازقی کم وبیش آهک گریزند. عده ای دیگر از گیاهان نیز وجود دارند که درمابل آهک خاک مقاوم هستند؛ مانند مو. البته باید درنظر گرفت که این موضوع به آن معنا نیست که درمقابل آهک بی تفاوت می باشند،بلکه در اثر زیادی آهک میزان محصول آن کم خواهد شد. با توجه به مطالب بالا برای نشو و نمو گیاهانی که محیط خود را عوض می کنند باید خاکی در نظر گرفت که متناسب با توقعات و نیازمندی های گیاه باشد.

در زیر با انواع خاکها آشنا می شوید.
1- خاک رسی: خاکی است که 50% ذرات آن از رستشکیل شده باشد. ای خاک خیلی سخت است. قدرت نگه داشتن آب در این نوع زمین زیاد است و مدت مدیدی آب را در خود نگه میدارد. لذا دیر گرم می شود و سبز شدن و نمو گیاه در این خاک بسیار کند و به تاخیر می افتد. خاکهای رسمی عموما پس از آبیاری سله می بندند. سله سله یک لایه سخت غیرقابل نفوذی است که ضمن جلوگیری از رشد گیاه و خصوصا برگ ، باعث تبخیر سریع آب از خاک می شود. در خاکهای رسی،پس از هر آبیاری باید با وسایلی نسبت به شکستن سله اقدام کنید. این کار را سله شکنی می گویند.
2- خاک شنی:به خاکی می گویند که دارای 80% شن باشد. از خصوصیات این نوع خاک این است که قدرت نگه داشتن آب در این نوع زمین کم است و زود گرم می شود و بستر مناسبی برای قلمه ها می باشد. حاصلخیزی این نوع خاک منوط به مقدار هوموس و آهک و مقدار خاک رسی است که با آن مخلوط است. در این نوع زمین ها مانند زمین های آهکی مخلوط کردن خاک رسی و کاشتن کود سبز و دادن کود گاوی و سایر کودهایی که دیر تجزیه می شوند، از طرق مختلف اصلاح این خاک می باشد.
3- خاک شنی- رسی: خاکی است که دارای 20 تا 30 درصد رس می باشد و بقیه خاک را شن و سایر مواد تشکیل داده باشند. اگر مقدار رس خاک 30 تا 40 درصد باشد آن خاک رسی- شنی است و اگر 40 تا 50 درصد رس داشته باشد آن خاک رسی- شنی سخت می باشد. زمینهای رسی- شنی اگر به مقدار مناسب آهک داشته باشند از بهترین خاکهای باغبانی به شمار می آیند.
4- خاک های هوموسی: هوموس ماده ای است سیاه یا قهوه ای که از تجزیه و تخمیر مواد آلی حیوانی و گیاهی تولید می شود. از خواص فیزیکی آن یکی نرمی و قابل نفوذ بودن آن به آب و هوا و دیگری نگهداری آب می باشد و چون رنگ سیاه دارد زود گرم می شود.
5- خاک آهکی: اگر خاکی از آهک تنها تشکیل شده باشد،قابل کشت نیست و باید با شن و رس مخلوط شود. در خاک آهکی مقدار آهک بیش از 50% می باشد به همین خاطر عملیات زراعی به آسانی انجام می شود و حتی با رطوبت زیاد زمین می توان شخم را انجام داد و کلوخ ها به آسانی از یکدیگر باز می شوند. چون در این خاک رطوبت زود تبخیر می شود و خاک زود گرم می گردد آن را خاک گرم نیز می نامند. جهت اصلاح خاک، مصرف کود حیوانی در این خاکها خیلی ضروری است.

1-7-2 تهیه خاک مناسب جهت کاشت درختان براساس اقلیم منطقه:
با توجه به مطالب بالا و مشخص شدن انواع خاک ها جهت خاک مناسب درختان، بسته به نوع درخت و اقلیم منطقه به مخلوط خاک مناسبی جهت رشد بهتر درختان نیاز داریم. بطور کلی جهت تمامی درختان داشتن خاکهای رسی- شنی به همراه آهک مناسب و کود حیوانی بهترین خاک می باشند. اما بطور اختصاصی به خاک مورد نیاز چند نوع درخت در زیر اشاره می کنیم:

خاک مناسب سیب:
سیب درخت پر توقع است که ریشه های آن در سطح گسترش زیادی دارد؛ بنابراین خاک باید حاصلخیز و از لحاظ مواد آلی غنی باشد و قابلیت نفوذ آن نیز خوب باشد. روی این اصل خاکهای شنی- رسی را انتخاب می نمایند به شرطی که کودهای دامی و مواد آلی به خوبی تقویت شده باشد. درخاکهای ضعیف رشد سالیانه شاخه ها کم و برگها کوچک به رنگ سبز کم رنگ یا مایل به زرد درمی آید و ریزش میوه ها زیاد و میوه ها ریز است. درخت سیب در آب و هوای مرطوب بهتر رشد می کند. اکثرا درخت سیب در نقاط خنک و رو به شمال که برای درختان دیگر مناسب نیست، کاشته می شود.

خاک مناسب گلابی:
درخت گلابی از درخت هایست که نسبت به نوع خاک خیلی مشکل پسند است. برای اینکه میوه خوب بدهد بیشتر به خاک قابل نفوذ در قشرزیرین نیاز دارد خاک نباید آهک فراوان داشته باشد. درخت گلابی خاکهای رسوبی و زمین های توربی که عمل آمده باشند و زمین های با خاک دستی را دوست دارد.

خاک مناسب هلو:
در صورتی که طبقه ای غیرقابل نفوذ در خاک تحت الارض وجود دارد، نباید اقدام به کشت هلو نمود. چنانچه خاک های سنگین با کود دامی و کود سبز اصلاح شوند و قابلیت نفوذشان زیاد گردد، می توان اقدام به کشت نمود. در موقع درخت کاری در منطقه ای که دارای انواع اراضی است، معمولا اراضی بسیار سبک را به کشت هلو اختصاص می دهند. هلو را در زمین های نم دار و عمیق بیشتر روی پایه آلو و در زمین های کم قوت، روی پایه زردآلو پیوند می زنند.

خاک مناسب زردآلو:
زردآلو در خاک های سبک تا متوسط از نظر بافت رشد، بهتری دارد. خاک باید عمیق، قابل نفوذ به آب و تهویه خوب باشد. خاک های سرد و متراکم رسی برای کشت و کاراین درخت مناسب نیست. همچنین در مناطقی که سطح آب تحت الارض بالاست، باید از کشت این درخت خودداری شود؛ زیرا نسبت به آب زیاد در خاک حساسیت نشان می دهد. درخت زردآلو بیشتر در خاکهای عمیق و کم رطوبت و سبک بارور می شود. در زمین های مرطوب از بدنه و شاخه درخت صمغ تراوش می کند. درخت زردآلو در زمینی که خاکش گرم و کمی آهک دار بوده و مرطوب نباشد، میوه بهتری می دهد. خاک محل کاشت زردآلو باید حدود 30 متر عمق داشته باشد. اگر خاک زهکشی خوبی داشته باشد، مقدار زیاد آهک در خاک تاثیری روی رشد درخت نخواهد داشت.

خاک مناسب آلو:
بطورکلی خاکهای عمیق شنی لومی با زهکش خوب و عاری از شوری و قلیائیت برای آلو مطلوب است. خاکهای غنی از پتاس ترجیح دارد؛ زیرا نیاز به پتاس در آلوها بیشتر است.

خاک مناسب گیلاس:
در خاک های سنگین و بدون زهکشی نتیجه مطلوبی از نظر میوه دهی عاید نخواهد شد. در کشت گیلاس خاک باید عمیق، حاصلخیز و دارای قابلیت نفوذ خوبی باشد. برای حفظ حاصلخیزی خاک باید علفهای دور درخت به خوبی زده شود و در زمستان با کودهای شیمیایی و کود پوسیده دامی خاک تقویت گردد.

خاک مناسب خرما:
خرما به شوری و خشکی خاک مقاوم است و در انواع خاکها قادر به زندگی است؛ با وجود این بعضی از گونه ها خاک های سنگین و پاره ای دیگر خاک های سبک را بهتر می پسندند.

خاک مناسب مرکبات:
مرکبات را میتوان تقریبا در انواع مختلف خاکها کاشت؛ با وجود این در بعضی از اراضی سنگلاخی و باتلاقی و همچنین اراضی شور بایستی از کشت مرکبات خودداری کرد. بهترین خاک برای کاشت مرکبات اراضی شنی- رسی و یا رسی- شنی هوموس دار می باشد. اگر حاصلخیزی زمین کم باشد باید با اضافه کردن کودشیمیایی و کود دامی و یا کود سبز سطح حاصلخیزی خاک را بالا برد.

خاک مناسب زیتون:
زیتون گیاهی کم توقع است و در خاکهای ضعیف و فقیری که بعضی از گیاهان مانند مرکبات نمی توانند رشد کنند، می روید. خاکهای مناسب برای زیتون کاری شنی- رسی با رسی- شنی عمیق است که دارای قابلیت نفوذ آب و هوا باشد. از کشت زیتون در زمین هایی که سفره های زیرزمینی آب بالا است، و نیز در زمینهای

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: